مساجد تاریخی ایران

مساجد تاریخی ایران

مسجد ومحراب اگر چه در آموزه های دینی دارای جایگاهی منحصراً معنوی نبوده ( به ویژه محراب که اسم مکان از ریشه حرب است ) و بیشتر به عنوان پایگاهی برای پاسخگویی به غالب نیازهای مسلمانان برآمده بود ، به اندک زمانی با روحی که از لطافت ایمان و جذبه حضور درآمیخته بود به زیباترین بنای اسلامی بدل شد . به گونه ایی که شکل و ساخت مساجد در کشورهای اسلامی زیر بنای هنر و معماری اسلامی را تشکیل داد. معماری زیبا ، با کاشی کاری های هوش ربا ، کتیبه ها، گچبری ها ، معرق ها و دیگر عناصر معماری در هم آمیخت ومعماری اسلامی را پدیدآورد که هم اکنون مایه فخر ومباهات ملل اسلامی و یکی از جاذبه های گردشگری این کشورهاست . نمونه هایی از این مساجد ، مسجد شیخ لطف الله در اصفهان و تاج محل در آگره هند است .

در این گفتار سعی داریم مسجد یا مساجدی را از دوره خلفای عباسی تا قاجار معرفی کرده و به پاره ای ویژگی های معماری هرکدام از این بناها اشاره کنیم .

دوره عباسی :

در اوایل این دوره مساجد با طرح صحن روباز و ایوان های ستون دار ساخته می شدند که نمونه ای از معماری دوره اموی و به طور کل اعراب بوده است . در بناها بیشتر از خشت استفاده شده و ستون های یک پارچه بودند . رفته رفته تغییراتی اساسی در بنای ساختمان ، ایجاد و به جای خشت از آجر استفاده شد و دیگر ستون های یک پارچه به کار نرفت . ازویژگی بسیار مهم مساجد در این دوره آن است که سقف مساجد کاملا مسطح و مناره در خارج و یا در جوار مسجد ساخته می شد. و برای تزیین دیوارها از کتیبه هایی به خط کوفی بهره گرفته می شد . نمونه برجا مانده از این دورهمسجد تاری خانه دامغان که در قرن دوم هجری ساخته شده و قدیمی ترین مسجد ایران است . جلوه این ساختمان با شکوه در سادگی و بی پیرایگی آن متجلی است . صحن این مسجد تقریباً مربع است که با ردیف طاق ها ، سه دالان را در امتداد قبله ایجاد می کند. طاق های بیضی شکل این مسجد به وسیله دیوارهای آجری ضخیم استوانه ای برپا ایستاده است . مسجد تاری خانه بیانگر ترکیبی از تکنیک های اصیل ایرانی و نقشه عربی است .مناره موجود، مدور و در قرن پنجم هجری ساخته شده است ، ولی بقایای یک مناره مربعی شکل که احتمالاً به هنگام بنای کل مسجد ساخته شده ، برجای مانده است.

دوره آل بویه :

ویژگی های معماری این دوره شبیه معماری ساسانی ( پیش از اسلام ) بوده و ابنیه مذهبی این دوره چهارایوانی ، دارای ستون های عظیم و ایوان های بلند طاقدار است . تزیین اصلی بنا در این دوره گچبری است که دارای رنگهای متنوع بوده و طرح های آن ، سنت های قدیمی ایران در دوره ساسانی را یادآوری می کند . از مساجد این دوره می توان بهمسجد جمعه نایین اشاره کرد. این مسجد که هنوز مورد استفاده است قدیمی ترین مناره به یادگار مانده در ایران را داراست . نقشه آن نقشه یک مسجد ساده ستون دار است که از قدیم تا کنون دچار تغییرات زیادی شده است . مناره این بنا که در اصل بر بالای قاعده مربعی شکل قرار داشت با نمای مسجد هماهنگ بود اما چندی بعد با اضافاتی محصور شد . بدنه هشت ضلعی آن کاملاً بدون تزیین است و نشانه مرحله انتقالی از مناره های مربعی به مناره های مدور است، شکوه و جلال اصلی مسجد جمعه نایین در غنای گچبری های آن است .

ازدوره غزنویان و سامانیان که تقریباً مقارن با آل بویه بوده اند ، در ایران مسجدی بر جای نمانده است . بنابراین به بررسی مساجد دوره سلجوقی می پردازیم .

دوره سلجوقیان :

ویژگی معماری این دوره را به اختصار می توان موقر ، نیرومند و دارای ساختاری زیبا توصیف کرد . در این دوره با وجود فاصله زمانی نزدیک به چهار قرن با ایران باستان باز هم می توان طرح کلی چهارایوانی ساسانی را مشاهده کرد . طرح مساجد و مدارس این دوره اکثراً چهارایوانی با طاقنماهای دیواری است ، ایجاد گنبدهای عظیم بر روی گوشواره در مساجد از دیگر ویژگی های مساجد این دوره است و در تمام ابنیه این دوره سردر اهمیت به سزایی دارد. بناها آجری و تزیینات آن شامل خطوط و نقوش هندی به صورت مهر در آجر، گچبری ، کاشی ساده معرق و کتیبه هایی به خط کوفی و نسخ است . از جمله مساجد به جای مانده از این دوره می توان بهمسجد جمعه اردستان ومسجد جمعه زوره اشاره کرد .

مسجد جمعه اردستان

در قرن ششم ساخته شده است ، طاق ایوان ، مزین به گچبری زیبای مشبک با نقش برگ نخلی است که به آن وجهه ی بی نظیری داده است . محراب و گچبری های آن در این مسجد در دوره ایلخانان مغول بازسازی شده است .

زوره

واحه ی کوچکی در حاشیه غربی کویر مرکزی است ومسجد جمعه آن براساس نقشه چهارایوانی بناشده و تاریخ بنای آن به خط کوفی ساده روی کتیبه ای در حیاط نوشته شده است ، مناره این مسجد دارای آجرکاری با کاشی های آبی روشن و تیره است . حجره محراب دارای گچبری ظریف و دارای شکوه وجلال خارق العاده ای است ، سادگی گنبد این مسجد حاکی از ساخت این بنا در دوره سلجوقی است .

دوره ایلخانان :

در این دوره انواع ساختمان ها ، حالت سنتی و سبک سلجوقی خودرا حفظ کرده، ولی مغولان برای نمایش قدرت خود به ساخت بناهای عظیم با گنبدهای بسیار بزرگ و برج های بلند روی آوردند و برای افزایش هیبت بنا ، نماهای ساختمان را با قاب های باریک و بلند وهلال های نوک تیز آراستند . در این زمان استفاده از تزیینات آجر لعابدار و بدون لعاب ، قطعات گچ و آجر در موزاییک ، کاشی های آبی رنگ با نقش های زیبای گل و بوته ، کتیبه های زیبای کوفی و نسخ با نوارهای تزیینی ونازک گچبری به صورت بندکشی رواج داشت . از بناهای مذهبی و مساجد این دوره می توان ازمسجد جمعه ورامین نام برد. این مسجد مانند مسجد زوره بر اساس طرح کلی چهارایوانی ساخته شده و برخلاف دیگر مساجد ایران سردر کوتاهی دارد آنچنان که کل ساختمان در سیطره گنبد بزرگ بالای حجره ی جلوی محراب قرار گرفته است . طرح داخلی این مسجد نشانه پیشرفت معماری نسبت به قرون قبل است که احساس خاصی از ارتفاع را در بیننده ایجاد می کند . دیوارهای جانبی با روزنه هایی جهت ورود نور، مشبک شده اند . تزئینات محراب با تصاویر گل های کاملاً شکفته تزیین شده است. سردر ورودی و ایوان قبله دارای نیم گنبدهایی بر فراز طاق های مقرنس کاری شده و مزین به آجرهای لعابدار آبی رنگ است که مشخصه عمده تزئینات این دوران به شمارمی رود.

*********************************************************************

دوره تیموریان:

بناها در این دوره بازهم بر پایه شکل ها و ساختمان های دوره سلجوقی استوار است. ولی در سایه تسلط مغولان ، مقیاس و عظمت تازه ایی یافته و در تزئینات بنا توجه بسیار مبذول شده است. بناها اغلب چهار ایوانی با ایوان های بلند و سردرهای مزین به مقرنس کاری های بسیار زیباست و تزئینات عمدتاً شامل کاشی کاری های زیبا و باشکوه و معرق و هفت رنگ است ، گنبدهای پیازی شکل و شیاردار از ویژگی های بناهای خاص دوره تیموریان است . معماری این دوره را می توان کمال کاربری رنگ در معماری دانست که نمونه های آن را می توان در کتیبه های کوفی، نسخ و ثلث به رنگ طلایی در زمینه کاشی های آبی مشاهده کرد . از مساجد نمونه و بسیار معروف این دوره می توانمسجد گوهرشاد را نام برد . بی اغراق اوج هنر و تکنیک کاشیکاری این دوره و ایران را می توان در این بنا مشاهده کرد . در این بنا مناره در جوار ساختمان قرار دارد ، پیش از این مناره ها برفراز دیوارها قرار داشتند و این سبک(مناره جدا از ساختمان) احتمالاً از سبک معماری هند اقتباس شده است.

دوره ترکمانان:

نمونه ابنیه مذهبی این دورهمسجد مظفریه یا کبود تبریز است که در نوع خود ممتاز بوده و هم اکنون در حال مرمت است. حیاط مرکزی کاملاً سرپوشیده و دارای گنبد است. نماهای داخلی و خارجی آن به ظریف ترین کاشی های ایران مزین شده است. قاب های مختلف و هماهنگ دارای رنگ های مختلف به همراه آبی روشن و در برخی قسمت ها با روکش طلا ست.

دوره صفویه:

بناهای این دوره باز هم دارای طرح کلی چهار ایوانی است البته به ساخت ایوان های عظیم با ابعاد بزرگ توجه بسیار شده است. در ابنیه مذهبی کاشی های لعاب دار، معرق و هفت رنگ در تزیین دیواره های خارجی و داخلی بنا ، طاق ها، مناره ها، گنبدها و محراب ها استفاده شده است. کتیبه های نسخ و ثلث سفید و درخشان، در طاقچه ها به کاتر رفته و نور ورودی از طریق پنجره های تعبیه شده در ساقه گنبد حالتی روحانی به فضا می بخشد. در بناهای ییلاقی تزئینات چوبی نقش اصلی را به عهده داشته و بر روی آن تذهیب کاری و نقاشی های لاکی استفاده شده است. از نمونه های معماری این دوره می توان بهمسجد شاه اصفهانکه توسط شاه عباس ساخته شده و اوج ساختمان سازی در اصفهان به شمار می آید اشاره کرد. این مسجد دارای ابتکارات و نوآوری هایی در هنر معماری است ، سردر ورودی آن در مرکز ضلع جنوب میدان(نقش جهان) قرار دارد، ولی خود مسجد با زاویه ای روبه قبله ساخته شده است ، معماران این تغییر زاویه مسجد را به قدری استادانه و با موفقیت اجرا کرده اند که در قسمت ورودی مسجد کسی به وجود چنین زاویه ای پی نمی برد و نمای عمومی آن از سمت میدان ناموزون به نظر نمی رسد.مساجد در این دوره همچنان با طرح چهار ایوانی و گنبدهای بزرگی که به اوج کمال رسیده اند، ساخته شده است .

مسجد شیخ لطف

اولین بنای ساخته شده در اطراف یک مربع می باشد که هسته سازنده یک مجتمع شهری جدید در زمان شاه عباس را تشکیل می داد. دالان ورودی ابتکاری بنا ، باعث شده که مسجد رو به سمت قبله بوده و در ضمن نمای بیرونی آن هم ردیف با میدان باشد. نورخورشید از طریق پنجره های دوتایی واقع درساقه گنبد وارد شبستان می شود. داخل گنبد کوتاه این مسجد با طرح های لوزی شکل که اندازه آنها رفته رفته تا مرکز گنبد کاهش می یابد تزئین شده است.

مسجد جمعه یا مسجد اعظم

که می توان آن را کلکسیونی از مساجد دوره های پیشین دانست ، از دیگر شاهکارهای معماری دوره صفویه است ؛ با حفاری های اخیر، بسیاری از آثار مربوط به مساجد قدیمی قرن دوم هجری در این مکان و آثار و بقایای مساجد آل بویه و سلجوقیان کشف شده است.

دوره قاجار:

این دوره را باید دوره افول معماری ایران به شمار آورد چرا که در مقایسه با ابنیه بسیار زیبای دوره صفوی ، بنایی که بتواند با آن برابری کند ، ساخته نشد. برجسته ترین ابنیه این دوره متعلق به فتحعلی شاه است که خود تقلیدی از ابنیه صفوی است و اکثر تزئینات مهم از هنر اروپایی اقتباس شده است .

مسجد و مدرسه سپهسالار(شهیدمطهری)

یکی از عمارت های معروف تاریخی تهران است که توسط میرزا حسین خان سپهسالار ساخته و وقف شده است . اولین کلنگ آن درسال 1296ق زده شد . حیاط مسجد توسط 62حجره ای که جهت سکونت طلاب ساخته شده ، از چهار جهت محصور شده است . در سردر هر یک از حجره ها طرحی بدیع و مجزا از یکدیگر با مقرنس کاری زیبا تزئین یافته است. در اصلی بسیار بزرگ، دو لَتی و فلزی است ودر قسمت بیرونی با کاشی کاری های معرق و مقرنس کاری زیبایی تزئین شده لست. گنبد اصلی عمارت بر روی شبستان تابستانی و تماماً از بیرون و درون کاشی کاری می باشد. کل ساختمان دارای 8 مناره است که تماماً با کاشیکاری تزئین شده است .

از دیگر مساجد دوره قاجار می توان به مسجد نصیرالملک در شیراز ، مسجد ومدرسه آقا بزرگ در کاشان و مسجد معاون الملک در کرمانشاه اشاره کرد.

****************************************************************

مسجد علی

معماری ایران دارای ویژگی هایی است که در مقایسه با معماری دیگر گشور ها ی جهان از ارزش بخصوصی برخوردار است. ویژگی هایی چون ،طراحی متناسب ،محاسبات دقیق ، فرم درست پوشش ، رعایت مسائل فنی و علمی در ساختمان ، ایوان های رفیع ، ستون های بلند و بالاخره تزئینات گوناگون که هر یک در عین سادگی معرف شکوه معماری این سرزمین است. همان طور که استاد پیر نیا معتقد است :معماری ایرانی بر اصولی چون مردم واری ، خودبسندگی ، پرهیز از بیهودگی ، بهره گیری از پیمون (مدول ) ، نیارش (استاتیک ) و درون گرایی نهاده شده است.
احداث نیایشگاه ها در دوران اسلامی بیش از هر نوع بنای دیگر مورد نظر بوده است تا جایی که اگر شهری فاقد مسجد جامع یا آدینه بود نمی توانست به عنوان یک شهر معرفی گردد.

مساجد
در میان اندام های درونی هر شهر و روستا ،نیایشگاه ها همیشه جای ویژه خود را داشته و دارند و از اندام های دیگر نمایان تر و چشمگیر تر است و از این رو همه جا در مرکز آبادی جای گرفته است. نیایشگاه چون بزگترین ساختمان آبادی بوده ، در آغاز نیاز به داشتن نشانی ویژه ای نداشته است و خود بخود نگاه هر گذرنده ای را بسوی خود می کشید. اما پس از گسترش آبادی ، نخست با افراشتن در گاه ها و نهادن ماهرخ و توق بر بلند ترین جای آن و سپس با ساختن میل و برج و مناره در کنار و نزدیک آن ، ساکنین آبادی و گذریان بیگانه را به نیایشگاه راهنمایی می کردند. میسجد بر نیایشگاه ها همان برتری را داشت که اسلام بر دیگر کیش ها ،و چنان خوب بوده وهست که آذین ها را می آراید و نیازی به ستایش ندارد.

کتیبه های تاریخی بنا
کتیبه های سرمسجد حاکی از ساخت بنا در سال 929 وانجام تعمیراتی درآن در سال 1323 ه.ش است.در داخل گنبد نیزکتیبه ای به تاریخ 929 وجود دارد. در ایوان شرقی لوحی سنگی با تاریخ 974و 977 باقیمانده است ودر ایوان شمالی در ذیل اشعاری پراکنده تاریخ 1013 دیده می شود.

بانی وسازند گان بنا
بانی اولیه مسجد دقیقا معلوم نیست و درمنابع مختلف به سلطان سنجرویا به علیشاه فرزند تکش سلطان خوارزم وهمچنین از محمودبن محمد ملکشاه نام برده شده است.بر اساس کتیبه سر در مسجد در زمان شاه اسماعیل صفوی توسط میرزاکمالدین شاه حسین اصفهانی اعتمادالسلطنه تجدید بنا شده است. n کتیبه ی سر در بنا به خط شمس الدین محمد تبریزی و لوح مرمری ایوان شمالی به خط محمد معصوم الحسینی می باشد.

مسجد علی
این بنا در یکی از خیابان های فرعی منشعب از خیابان هاتف ، در نزدیکی مسجد جامع و مجاور مقبره هارون ولایت واقع گردیده وبخاطر ویژگی های معماری تزئیناتی ، از مساجد مهم و در خور توجه اصفهان است.
با توجه بوجود مناره از دوره سلجوقی واین حقیقت که به روزگار صفویه از این مسجد بنام مسجد سنجریه نام برده شده است ، می توان یقین پیدا کرد که مسجدی در دوره سلجوقیه در این محل ساخته شده بوده که بعد از ویرانی در سال 929 ه.ق (زمان شاه اسمائیل اول) میرزا شاه حسین وزیر ، مسجد کنونی را جایگزین آن کرده است.
در حال حاظر به غیر از مناره که در بطن مسجد علی قرار گرفته هیچ اثری از بنای دوره ی سلجوقی مشهود نیست.
سردر ورودی مسجد در ضلع غربی آن دارای کاشی کاری معرق نفیس و کتیبه تاریخی است.
بنای کنونی مسجد با نقشه چهار ایوانی ساخته شده و دارای سر در ،صحن ،ایوان ، گنبد خانه ، شبستان تابستانه و زمستانه است که با تزئینات زیبایی از کاشی معرق ، مقرنس کاری وکتیبه های تاریخی مزین شده است.
کتیبه مزبور به خط ثلث با کاشی معرق سفید بر زمینه آبی ، متضمن نام پادشاه وقت وبانی ساختمان وسال اتمام ساختمان 929 هجری قمری و بخط شمس الدین تبریزی است.
ردیف اول این کتیبه ،قرآنی و به خط ثلث حنایی رنگ است. بقیه سطوح سردر ، با کاشی کاری معقلی و خطوط بنایی تزئین و نما سازی شده است.
در سال 1323 شمسی این ورودی تعمییر و اشعاری بخط نستعلیق سفید بر زمینه کاشی لاجوردی بر آن نوشته می شود. صحن مسجد ، مربع مستطیل و در وسط دارای یک حوض ودر چهار ضلع دارای چهار ایوان است که ایوان جنوبی از دیگر ایوان ها وسیع تر است است و در پشت آن شبستان گنبد دار قرار گرفته است.گنبد این مسجد با ساقه بلند از بیرون با کاشی کاری پوشش یافته و از درون دارای مقرنس های گچی است.
سطوح داخلی گنبد خانه با در گاه و طاق هایی به صورت دو طبقه نما سازی شده است که طاق های طبقه بالا صورت مربع را به کثیر الاضلاع تبدیل کرده اند و گنبد بر آن قرار گرفته است. در پا کار گنبد ،کتیبه ای سرتاسری متضمن آیات قرآنی و تاریخ 929 ه.ق کاشیکاری شده است.
در زیر گنبد خانه و ایوان جنوبی ،شبستان زمستانی مسجد ،کمی پایین تر از سطح مسجد بنا شده و سبک ساختمان آن جالب است .
در ابتدای شروع پلکانی که سطح مسجد ره به شبستان زیرین متصل می کند،لوح سنگی نسب شده که بخط نستعلیق برجسته ،اشعاری بر آن حجاری شده است.در ایوان شرقی مسجد نیز لوح سنگی نصب شده که کتیبه آن حاکی از اقدام ملک اصلان بیک افشار ارشلو مبنی بر وقف آبی از شهر جرجی کان به مسجد علی به تاریخ 974 ه.ق است.
ایجاد ارتباط فضائی مناسب بین فضاهای باز و بسته حائز توجه است.ورودی مسجد دارای ویژگیهایی از جمله مردمواری تزیینات ویژه و تناسب میباشد.درمورد محور قبله باید گفت که با یک چرخش 90 درجه نسبت به ورودی مقابل قبله قرار می گیریم.
استفاده از گچ و رنگ برای تزئین فضای داخلی تاکید بردرونگرایی بنا دارد.سادگی بنا و گنبد از بیرون و تزیینات زیبای داخل گنبد بیان دیگری از درونگرایی است.

**********************************************************************

سیر تحول بنا بنای اولیه مسجد علی به زمان های مختلف نسبت داده شده ولی انچه مسلم است اینکه پیش از دوره ی صفوی وجود داشته است . در این زمان بنا رو به انهدام و ویرانی نهاده بود تا اینکه در دوره شاه اسماعیل صفوی تجدید ساختمان شده وبه تزئیناتی آراسته گشته است.تاریخ ساختمان مناره ی جنب مسجد نیزمعلوم نیست ولی طرز و سبک ساختمان آن در مقایسه با دیگر مناره های همزمان نشان می دهد که مربوط به قرن پنجم و ششم قمری است.
لوح سنگی منصوب در ایوان شرقی مسجد حاکی از اقدام ملک اصلان بیک افشار ارشلو مبنی بر وقف آبی از نهر جرجی کان بر مسجد علی در تاریخ 977 است.
به نقل از کارشناسان میراث فرهنگی در قسمت شمال غربی وورودی به مسجد الحاقاتی صورت گرفته که هیچ اتصالی با سازه قبلی نداشته است و رجهای اجرکاری این مطلب را به خوبی نشان میدهد.
قسمت اضافه شده به مسجد دارای پی سازی محکمی نبوده که پس از طی سالیان متمادی به ایجاد نشست در بنا وکج شدن ان به سمت خارج منجرگشته است.
کاشیکاری اطراف در ورودی اشعاری حاکی از تعمیرات سر در به وسیله آقای شیخ زاده هراتی در سال 1323 ه.ش میباشد و سنگفزش و ساخت حوض سنگی حیاط توسط فرد خیری به نام قریشی انجام گرفته است.بر اساس گفته ی مولف کتاب /تاریخ اصفهان وری / در طول زمان به مقدار سه ذرع از سر مناره ی مسجد علی ریخته است.

منار مسجد علي
خوش تركيب ترين و سالم ترين مناره مرتفع شهراصفهان
موقعيت: ميدان قيام محله هارونيه سال تاسيس : قرن 6 هجري
اين مناره متشكل از سه بخش است كه از پائين به بالا نازكتر و كوتاهتر مي شود. ارتفاع مناره حدود 52 متر است داراي 4 كتيبه به خط كوفي است سه تا از اين كتيبه ها با كاشي آبي رنگ و چهارمي كه پايين تر از سه كتيبه ديگر است با آجر تراشيده ساخته شده است. در سه كتيبه اول عبارات مذهبي به صورت تكرار نوشته شده اما در چهارمين كتيبه آيه 16 از سوره آل عمران آمده است.
جالبترين مناره موجود در اصفهان مناره مسجد علي است سياحان و جهانگردان و محققين بسياري در باره آن مطلب نوشته اند. مشهورترين آنها پيترو دولاواله،* ژان شاردن، اوژن فلاندن، پاسكال، مادام ديولافوآ،* پرفسور هرتسفلد و ديگران مي باشند.
به هر حال برخي از محققين اين مناره رفيع و زيبا را متعلق به هارون ولايت مي دانند، در حال حاضر اين مناره جزء مسجد علي است. اما آنچه محقق است اينكه اين مناره در زمان سلجوقيان ساخته شده است. پیترودلاواله و شاردن که در سال 1619 و1666 میلادی در اصفهان بوده است این مناره را به مقبره هارون و ولایت نسبت داده است. سال ساخت مناره مسجد علي دقيقاً معلوم نيست. اما كارشناسان سال ساخت آن را بين سالهاي 515 تا 525 هجري قمري مي دانند.

نورگیری
پنجره که نشانه زندگی است،به رهگذران چشمک می زند و همچون دیدگان ساختمان،به افراد این امکان را میدهد که به گونه ای به پیرامون بنگرند،بی آنکه خود دیده شوند.
پنجره همزمان چشم و دهان وبینی وگوش است و چنین نیست که فقط اندامی تعیین کننده در ظاهر ساختمان باشد،بلکه در عین حال نوعی میانجی است که امکان دیدن،شنیدن وحس کردن مکان را به افرادی که در آن حضور دارند می دهد
پنجره همچنین پذیرای نور روز و پرتو خورشید است که بر سطوح می تابد،منبعی است برای هوای تازه وگاه نیز کنش تعامل وتبادل و در عین حال شکافی است در تداوم ساختاری دیوار،وبدین تذتیب نقطه آسیب پذیری ،شکنندگی،حساسیت دمایی و سرانجام تراوش.

در خصوص معماری امامزاده ها
نمی توان شیوه و سبک خاصی را بیان کرد؛چرا که این بنا ها محصول دوره های مختلف تاریخی بوده و در مناطق مختلف جغرافیایی و فرهنگی ساخته شده اند ودست اخر اینکه بر خلاف دیگر بناهای تاریخی که سعی فراوان در حفظ ونگهداری بافت قدیمی ان می شود ،در اینجا به طودر مکرر شاهد گسترش،نوسازی ،تعمیر و تزیین انها هستیم؛ بدون انکه توجه کافی به ارزش تاریخی و هنری بخشهای از بین رفته یا تجدید شده به عمل اید.به رقم این مسائل ،هسته ی اصلی و قذیمی این امامزاده ها ،چون دیگر بناهای ارامگاهی ایران عبارت از یک اتاق مکعب،مدور یا چند ضلعی با پوششی از گنبد نیم دایره ،رک یا اشکال مشابه است.در این اتاق ها که اصطلاحاً حرم نامیده می شود ،مرقد در وسط اتاق وگاه در سرداب زیرین بنا قرار گرفته است وبر روی ان ،صندوق وضریحی قرار داده اند.الحاقات دیگر بنا که در مجموعه های ارامگاهی شامل ایوان،رواق،صحن،مساجد،مدار س،زائر سراها،اتاق ها،غرفه ها و... می شود،حول محورهسته ی مرکزی حرم شکل گرفته اند

برگرفته از لاژورد دات کام

*********************************************************************

آشنایی با مسجد

آشنایی با مسجد اين محور نامرئي كعبه است. كعبه به لحاظ معنوي در قلب اسلام قرار دارد. محراب همه مساجد در جهت آن است و مسلمانان رو به سوي آن نماز مي گذارند. از اين رو دنياي اسلام را مي توان چرخ عظيمي فرض كرد كه مكه كانون آن و پره هاي اين چرخ، همه مساجد سرتاسر جهان هستند و شايد به خاطر اهميت مساجد است كه در قلمرو اسلام، همه هنرها در خدمت مسجد بوده اند.
براي شناختن جايگاه مسجد در شهرهاي بنا شده در دوره اسلامي بد نيست كه به عناصر اصلي يك شهر اسلامي اشاره كنيم: بازار، كاروانسرا،حمام و مسجد
در شهرهاي دوره اسلامي بازار به عنوان ستون فقرات شهر به حساب مي آمد كه معمولا در كنار و يا در داخل آن كاروانسرايي هم وجود داشت.
با گشت زدن در بازار هر يك از شهرهاي بنا شده در دوره اسلامي به حمام بر مي خوريم، جايي كه براي طهارت و پاكيزگي مسلمانان ضروري بود. در داخل همين بازار و يا در نزديكي آن مسجدي قرار دارد كه سيل مسلمانان و نمازگزاران را از محيط پر قيل و قال بازار، به محل امن و آرام خود فرا مي خواند.
با اين توصيف، مسجد مركز ثقل بناي شهرها در دوره اسلامي بود و معماري آن متناسب با شرايط اقليمي، مصالح در دسترس و تحت تاثير سنن و خصوصات محلي ساكنان هر منطقه شكل مي گرفت.
مسجد به عنوان نهاد مذهبي، سياسي، اجتماعي و فرهنگي داراي وظايف گوناگوني بود و در واقع هنوز هم هست. مسجد جايي بود كه در آن به روي همه و در همه وقت باز بود و يكسان به همه مسلمانان تعلق داشت. رهگذران بدون سرپناه و يا اميران با جاه و مقام و يا كاروانيان مي توانستند به مسجد بروند و حتي در آن استراحت كنند.
موضوع جالب اين است كه معماري در ابتداي دوره اسلامي در حالي شروع به كار كرد كه فاقد هرگونه علم و اطلاع و سابقه باستاني در هنر معماري بوده و به عبارت بهتر كار را با دست خالي آغاز كرد.

الگوی ساخت مسجد
در واقع به نظر مي رسد كه آتشكده هاي زرتشتيان ايران و چهارطاقي آنها به عنوان الگويي براي ساخت مساجد بود و از طرفي خيلي از مساجد بر روي همين آتشكده ها و كليساهاي مسيحيان بنا شدند و از همين طريق بود كه معماري اسلامي در راه تكامل گام برداشت و طولي نكشيد كه در آنچه از ديگران تقليد كرده بود تجديد نظر كرد و آنهايي را كه با طبيعت و مقتضياتش هماهنگي نداشت و بيگانه مي نمود و يا با سليقه اش سازش نداشت، حذف كرد و خود به عنوان يك معماري با هويتي مستقل در زندگي مردم مطرح شد.
حالا كه به بناي مساجد دقت مي كنيم فضا ها، عناصر و نمادهاي زيبا و تحسين برانگيزي را در آنها تشخيص مي دهيم كه بد نيست به بعضي از آنها اشاره كنيم و ريخت شناسي مساجد را بررسي كنيم: